Pisma z socjologii moralności

Authors:

• Katarzyna Jaśtal,
• Jacek Jaśtal

Abstract

Prezentowany wybór pism N. Luhmanna zawiera trzy teksty. Dwa z nich – Socjologia moralności i Etyka jako refleksyjna teoria moralności – to najobszerniejsze, najbardziej całościowe opracowania Luhmanna na temat moralności. Trzeci z prezentowanych tekstów to stanowiąca popularną syntezę jego stanowiska w kwestiach dotyczących moralności i etyki mowa Paradigm Lost. O etycznej refleksji nad moralnością, wygłoszona z okazji otrzymania przez socjologa Nagrody im. Hegla (1988). Luhmann przyjmuje, że moralność związana jest z kodowaniem szacunku jako warunku podjęcia współpracy społecznej. Gdy odwołujemy się do moralności, to komunikujemy innym warunki takiej współpracy. Szacunek nie odnosi się do jakichś specjalnych osiągnięć drugiej osoby, ale do niej samej jako partnera komunikacji. Ponieważ strony posiadają tylko fragmentaryczną wiedzę na temat sytuacji, w jakich działają i innych osób, z którymi współpracują, warunki przyznania szacunku zależą od kontekstu, są płynne i niejasne. Z tego powodu moralność generuje silne konflikty i jest wykorzystywana do wykluczania innych osób. Systemy społeczne takie jak polityka, ekonomia, prawo, nauka itp. posługują się własnymi, niezależnymi od moralności kodami binarnymi. W sytuacjach złożonych i niejasnych wykorzystują jednak także kod moralny (szacunek/brak szacunku), co wprowadza do tych systemów dodatkowe napięcia. Niezbędne staje się wtedy sięgnięcie do etyki jako refleksji nad moralnością. Etyka ma zatem ostrzegać przed moralnością, wprowadzać dodatkowe rozróżnienia i łagodzić konflikty powstające na tle moralnym. Ponieważ jednak systemy społeczne nieustannie się rozwijają, różnicują i wyłaniają kolejne podsystemy, refleksja etyczna także musi podlegać ciągłym przeobrażeniom. Zmiany te podlegają jednak podobnym zasadom, jakimi rządzą się zmiany systemów społecznych, ponieważ etyka wykorzystuje także kod naukowy (jest częścią systemu nauki). Ponieważ centralnym pojęciem koncepcji Luhmanna jest komunikacja, a nie osoba, jego ujęcie etyki zaliczane jest do etyk antyhumanistycznych. Etyki antyhumanistyczne koncentrują się na relacjach, które uznają za pierwotne w stosunku do obiektów, które w relacje te wchodzą. Etyki te odrzucają antropocentryzm i zmierzają do zaproponowania bardziej uniwersalnych kategorii etycznych. Do przedstawicieli tego kierunku zalicza się m.in. G. Deleuze’a, F. Guattariego, B. Latoura, D. Harawey, K. Barad, R. Braidotti.