Nadzieja z Melos. Przyczynek do debaty nad pojęciem elpis

Authors:

• Jacek Jaśtal

Abstract

Na przełomie 416/15 r. p.n.e. będące u szczytu potęgi Ateny całkowicie zniszczyły Melos, niewielką polis na Morzu Egejskim. Tukidydes, relacjonując w słynnym dialogu melijskim (Wojna peloponeska, V 84-116) negocjacje poprzedzające inwazję, wielokrotnie przywołuje pojęcie nadziei (elpis). Mieszkańcy Melos wiążą ją z rozsądkiem Ateńczyków, ze wspar¬ciem Sparty, ze szczęśliwym zbiegiem okoliczności, z zasadami sprawiedliwości, wreszcie – z pomocą bogów. Wszystkie te oczekiwania jednak zawodzą. Tukidydes zdaje się sugerować, że posiadanie nadziei jest zawsze nieroztropne, co jego zdaniem potwierdzają nie tylko losy Melos, ale także samych Aten, ostatecznie pokonanych w wojnie peloponeskiej przez Spartę. Książka Nadzieja z Melos. Przyczynek do debaty nad pojęciem elpis stanowi polemikę z Tukidydesem. Autor stara się zrozumieć, na czym polega nadzieja w sytuacjach ekstremalnych, jaką funkcję pełni ona w naszym życiu, co odróżnia nadzieje fałszywe od nadziei uzasadnionych. Książka rozpoczyna się od analizy opowieści Hezjoda o nadziei zamkniętej w puszcze Pandory. Następnie autor śledzi dzieje pojęcia elpis w greckiej mitologii, literaturze i filozofii. Na przykładzie fikcyjnego władcy Melos, Agathona, pokazuje różne typy nadziei oraz różne pełnione przez nie funkcje – poznawcze, motywacyjne, moralne oraz odnoszące się do poczucia sensu i potrzeby szczęścia. Klucza do zrozumienia postawy posiadania nadziei szuka w koncepcji uzasadnienia sądów głoszonej przez sofistów, psychologii działania Platona, koncepcji cnoty u Arystotelesa oraz u stoików. Przywołuje także współczesne ujęcia problematyki nadziei – nadzieję fundamentalną i nadzieję radykalną (J. Lear). Ostatecznie za najważniejsze uznaje tę rolę nadziei, która wiąże się z przekonaniem o moralnej wartości podejmowanych działań, nawet jeśli w wyniku różnych splotów okoliczności (traf moralny) okażą się one błędne.