Budowle stylu nadwiślańskiego jako implanty pamięci intencjonalnej. Aspekty urbanistyczne
Authors:
- Krzysztof Kwiatkowski
Abstract
Budowle projektowane w konwencji tzw. stylów narodowych były specyficznym przykładem architektonicznych implantów pamięci społecznej, które można by określić jako implanty pamięci intencjonalnej. Recepcja fenomenu owych stylów przeszła swoistą ewolucję: od afirmacji poprzez gwałtowną krytykę i falę szyderstw do krytycznej akceptacji. W pracy podjęto próbę analizy aspektów urbanistycznych wprowadzania budowli stylu narodowego w strukturę tkanki miejskiej. W szczególności skoncentrowano się na obiektach projektowanych przez Jana Sasa-Zubrzyckiego w ramach wykreowanego i zdefiniowanego przez niego stylu nadwiślańskiego. Zaprojektowane przez architekta budowle zrealizowano m. in. w małych miastach Małopolski i Podkarpacia: w Sokołowie Małopolskim, Błażowej, Jordanowie, Podgórzu (wówczas samodzielnym mieście). Budowle przede wszystkim o charakterze sakralnym, zlokalizowane w tych miastach spowodowały transformację ich tożsamości. Zredefiniowaną tożsamość urbanistyczną proponuję określić, trawestując określenie „tradycja wynaleziona” Erica Hobsbawma, jako „skonstruowaną tożsamość urbanistyczną”. Nowa tożsamość urbanistyczna ujawnia się w trzech głównych wymiarach. W najbardziej oczywistym – kompozycyjnym, krajobrazowym – jej symbolem jest dominanta w sylwecie miasta. Małe, prowincjonalne, na wpół wiejskie miasta otrzymały nową „skonstruowaną” sylwetę. Głównym elementem sylwety jest widoczna z dalekiej odległości dominanta, której w takim kształcie nigdy w historii nie posiadały. Forma dominanty sugeruje jej historyczną proweniencję. Ową „nieautentyczność” dominującej budowli uprawniała i usprawiedliwiała metoda twórcza kształtowania budowli. Jan Sas-Zubrzycki opisał ją w szeregu swoich prac, z których najistotniejszą dla praktyki architektonicznej jest „Styl nadwiślański jako odcień sztuki średniowiecznej w Polsce”. Architekt bardzo szczegółowo opisuje metodę kształtowania architektury o „narodowym” charakterze, wywodzącym się z historii. Przeprowadza systematyczny wywód począwszy od ogólnych treści symbolicznych kończąc na szczegółowo opisanych detalach. Drugim wymiarem „konstruowanej tożsamości urbanistycznej” jest oddziaływanie budowli na strukturę miasta. Przejawia się ono w charakterystycznym przeskalowaniu w stosunku do zastanej zabudowy (w większości parterowej lub piętrowej), celowo kształtowanym „miejskim” charakterze (w opozycji do „małomiasteczkowego” charakteru istniejącej zabudowy) oraz nasyceniu treściami symbolicznymi budowli wynikającemu z wspomnianej powyżej twórczości teoretycznej architekta. Trzecim wymiarem był wymiar społeczny. Budowa kościoła związana była z mobilizacją społeczną mieszkańców miasta i ukonstytuowaniem się określonej wspólnoty społecznej. Wrażliwość na zagadnienia pamięci społecznej utrwaliła się w przypadku wspólnoty mieszkańców miasta Błażowa. Świadczy o tym fenomen Społecznego Muzeum Ziemi Błażowskiej w Błażowej. W muzeum wysiłkiem społecznym zgromadzono zbiory dotyczące m. In. nieistniejącej już tradycji tkackiej w tym mieście oraz kultury żydowskiej. Wprowadzenie w tkankę małych miast budowli związanych z tzw. „stylem narodowym”, w tym przypadku „nadwiślańskim” zaowocowało procesem, który można by określić jako nobilitację urbanistyczną małych miast. Ocena fenomenu stylów narodowych, a wśród nich kreowanego przez Jana Sasa-Zubrzyckiego stylu nadwiślańskiego jest niejednoznaczna. Obecnie dominuje tendencja preferowania trendów uniwersalnych lub regionalnych/wernakularnych. Sądzę, że określenie „odcień” zawarte w tytule dzieła Sasa-Zubrzyckiego „Styl nadwiślański jako odcień sztuki średniowiecznej w Polsce” stanowiło swego rodzaju podświadomą antycypację tych trendów.
- Record ID
- CUTdc3fc23cdb0a43b5a855686bfbf4f448
- Publication type
- Publication categories
- ; ;
- Author
- Pages
- 121-142
- Other elements of collation
- fot.; tab.; Bibliografia (na s.) - 141-142
- Book
- Gortych Dominika, Dominika Gortych Skoczylas Łukasz Łukasz Skoczylas (eds.): Implanty pamięci społecznej : teoria i przykłady, 2017, Poznań, Wydawnictwo Rys Tomasz Paluszyński, Wydaw. Rys, ISBN 978-83-65483-45-4
- Keywords in Polish
- architektura, styl narodowy, pamięć społeczna, tradycja wynaleziona
- Language
- pol (pl) Polish
- Score (nominal)
- 20
- Uniform Resource Identifier
- https://cris.pk.edu.pl/info/article/CUTdc3fc23cdb0a43b5a855686bfbf4f448/
- URN
urn:pkr-prod:CUTdc3fc23cdb0a43b5a855686bfbf4f448
* presented citation count is obtained through Internet information analysis, and it is close to the number calculated by the Publish or PerishOpening in a new tab system.